آزبست چیست ؟
به کانی هایی که دارای بافت الیافی هستند اصطلاحا آزبست گفته می‌شود. آزبستها به دو گروه تقسیم می‌شوند: خانواده سرپانتین ها که کانی مهم این گروه کریزوتیل (Chrysotile) است و دوم خانواده آمفیبول که پنج کانی آنتوفیلیت ، کروسیدولیتها ، اکتینولیت و آموسیت می‌باشد.
آزبستهای خانواده آمفیبول ساختمان مشابه دارند. دو صفحه Si4O11 توسط کاتیون ها به یکدیگر متصل می‌شوند و به دلیل ضعیف بودن پیوندها کاتیونها با این صفحات ، در این امتداد به سهولت قابل تقسیم به الیاف ظریفتر هستند. تمامی آمفیبولها این خاصیت را ندارند. ساختمان بلورین کریزوتیل مشابه کائولین است. تنها به جای ژیپسیت در شبکه آن بروسیت قرار دارد.
تاریخچه آزبست :
نخستین بار در ۳۰۰ سال قبل از میلاد، تئوفراستوس که از شاگردان ارسطو بود در کتاب خود به نام “درباره سنگ‌ها” به ماده بدون نامی، شبیه چوب پوسیده که در اثر اختلاط با نفت می‌سوزد، بدون آنکه آسیبی ببیند اشاره کرده‌است که بعدها این ماده آزبست نام گرفت. در ساختمان آزبست، پنبه کوهی یا پنبه نسوز، عناصری مانند سیلیس، منیزیم و آهن وجود دارد. آزبست در طبیعت به رنگهای سفید، قهوه‌ای و آبی به چشم می‌خورد.
در سال ۱۸۲۰ یک دانشمند ایتالیایی، برای نخستین بار لباس ضد آتش، را با استفاده از الیاف آزبست تولید کرد. در اوایل قرن بیستم، یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز شد، که با استقبال جهانی روبرو گشت.
خصوصیات ویژه آزبستها
1- مقاومت شیمیایی
مقاومت شیمیایی انواع آزبستها متفاوت است. کریزوتیل با آن که خاصیت شکل پذیری بسیار خوب دارد، مقاومت شیمیایی آن ناچیز است. به عکس آنتوفیلیت که خاصیت الاستیکی و شکل پذیری آن حداقل است، بالاترین مقاومت شیمیایی را در مقابل اسیدها دارد. بیشتر آزبستهای خانواده آمفیبول ، مقاومت شیمیایی بالاتر از کریزوتیل دارند.
2- مقاومت حرارتی
درصد آب آزاد شده از آزبستها در مدت دو ساعت و در دماهای متفاوت اندازه گیری شده است. میزان آب آزاد شده از کریزوتیل در حرارت بالا، بیش از دیگر آزبستهاست. چنانچه کریزوتیل در شرایط فشار بالا به پودر تبدیل شود، حالت تبلور خود را از دست می‌دهد و به جسمی بی‌شکل تبدیل می‌گردد. کریزوتیل از نظر انعطاف پذیری بهترین نوع آزبستها شمرده می‌شود، ولی مقاومت شیمیایی آن اندک است. بر عکس آنتومیلیت دارای خاصیت انعطاف پذیری اندک و مقاومت شیمیایی بالاست.
مهمترین محصولات آزبستی
- محصولات آزبستی سیمانی : شامل لوله‌های آزبست سیمانی ، ناودانی و صفحات ایرانیت که در صنایع مختلف بکار می‌روند.
- جامه‌های نسوز : لباس ، جلیفه ، نمدها و دیگر مواد نسوز.
- کاغذهای آزبستی : از این نوع کاغذها به عنوان پوشش لوله‌ها و عایقهای الکتریکی استفاده می‌کنند.
- مواد مالشی و حرارتی : صفحه کلاچ ، لنت ترمز ، انواع واشر و غیره.
- به عنوان ماده پرکننده : در آسفالت ، رنگ شیمیایی ، کاشی ، پلاستیک و … .
آزبست و سلامت انسان
الیاف آزبست می تواند به ذرات بسیار ریز و غیرقابل رویتی تبدیل شود. این ذرات نامرئی که قطر آنها کمتر از 0.5 میکرون است، در هنگام تنفس به اعماق ریه نفوذ می کنند و برای همیشه در آن جا می مانند. با گذشت زمان این ذرات بر اثر تحریکات مداوم خود می توانند سبب بیماری های آزبستوسیس((Asbestosis، سرطان ریه و یا بیماری مزوتلیوما(Mesotheliom) شوند که همه آنها نهایتا به مرگ منتهی می شوند.
معادن آزبست ایران :
معادن آزبست ایران غالبا در سنگهای افیولیتی یافت می‌شوند. معدن حاجات در جنوب بیرجند، مهمترین معدن آزبست ایران محسوب می‌گردد.